İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) sanayi sektörünün en değerli  verilerini oluşturan "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu"  araştırmasına göre 2019 yılının zirvesinde 87 milyar 949 milyon lira  üretimden satışlarıyla yine TÜPRAŞ yer aldı.

İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) 1968 yılından bu yana aralıksız  gerçekleştirdiği ve sektör için en değerli verileri oluşturan "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" araştırmasının 2019 yılı  sonuçları açıklandı. Odakule Fazıl Zobu Meclis Salonunda düzenlenen  basın toplantısında İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan  tarafından açıklanan "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu"  araştırmasına göre, 2019 yılında sanayinin zirvesinde 87 milyar 949  milyon lira üretimden satışları ile yine TÜPRAŞ yer aldı. Listede Ford Otomotiv 37 milyar 71 milyon lira üretimden satışlarıyla ikinciliğini, Toyota Otomotiv de 25 milyar 851 milyon lira üretimden satışlarıyla  üçüncülüğünü korudu. Sıralamada Oyak Renault da 24 milyar 635 milyon  lira üretimden satışlarıyla dördüncü oldu. Böylece ilk dört şirket, 2019 yılında bir önceki senenin sıralamasına göre değişmedi. İSO 500  araştırmasına bu yıl ilk kez katılan Star Rafineri de 20 milyar 831  milyon liralık üretimden satışları ile listeye beşinci sıradan girdi.

Sanayinin check-up'ı olarak nitelenen, sanayi sektörü başta olmak  üzere Türkiye ekonomisinin büyümesinden ihracatına, finansmandan  yatırım iklimine kadar birçok alanda detaylı bilgiler içeren ve  araştırmaya göre, Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2018 yılında 878 milyar lira olan üretimden satışlarını 2019 yılında yüzde 16,4  oranında artırarak 1 trilyon liranın üzerine çıkardı. 2019 yılındaki  artış, 2017'deki yüzde 33,2 ve 2018'deki yüzde 34,5'lik oranlar ile  kıyaslandığında, son üç yılın en düşük artışı olarak dikkat çekti,  büyüme performansı yavaşladı. İSO 500'ün ihracatı da yüzde 2,4 artışla 73,5 milyar dolar oldu. Listede 30 yıl önce ihracat yapan firma sayısı 409 iken, son yıllarda bu rakam 450'ler bandını aştı ve 2019 yılında 463'e çıktı. İSO 500'ün Türkiye sanayi ihracatı içindeki payı yüzde 42  oldu.

Bahçıvan: "Umut veren iki olumlu gelişme"

Araştırma sonuçlarını açıklayan İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, 500 Büyük sanayi kuruluşunun 2019 yılında devrolan finansal  kırılganlıkların yarattığı zorluklara karşı verdiği çetin mücadele ile  büyüme patikasına geri dönüş çabasının sancılarını bir arada  yaşadığını söyledi.

İSO 500'ün büyüme performansındaki yavaşlamasında  dengeleme  politikaları sonucu iç talep ve satışların yavaşlaması, enflasyondaki  gerileme, dünya ticaretindeki daralma, emtia fiyatlarındaki düşüş  eğilimi gibi faktörleri sıralayan Bahçıvan, diğer yandan gelecek adına  umut veren iki olumlu gelişmeye dikkat çekti: "Son üç yıldan beri  istikrarlı bir şekilde gerek orta-yüksek gerekse yüksek teknoloji  yoğunluklu sanayilerin yaratılan katma değer içindeki payı artış  gösteriyor. 2019 yılında ilk kez orta-yüksek ve yüksek teknolojinin  yaratılan katma değerdeki payı yüzde 30'u geçerek yüzde 30,4 oldu. Bu  artışın özellikle son yıllarda büyük bir atılım gösteren savunma ve  havacılık sanayi sektörlerinden kaynaklandığı düşünülüyor. Yine  sanayimizin teknoloji yoğunluklu katma değer üretiminin önünü açacak Ar-Ge'ye harcamaları 2019 yılında 9,7 milyar TL oldu. Bu, bir önceki  yıla göre yüzde 152 artışı ifade ediyor. Aynı dönemde Ar-Ge  harcamalarının üretimden satışlara oranının da yaklaşık binde 5'ten  yüzde 1'e yükseldi."

Yüksek faizle mücadeleyi hafife almamalı

İSO 500 Büyük araştırmasında üzerinde düşünülmesi gereken veriler  olduğunu da kaydeden Bahçıvan "2019 yılında yaşanan tüm olumsuzluklara  karşın sanayi kuruluşlarımızın esas faaliyetlerinden elde ettikleri  başarıları, yine finansman maliyetlerinin gölgesinde kaldı. 500 Büyük'ün finansman giderleri yüzde 33,4 düşüşle 63,8 milyar TL'ye  inerken, finansman giderlerinin faaliyet karı içindeki payı yüzde 88,9'dan yüzde 69,3'e geriledi. Yine kaynak yapısındaki toplam  borçların payındaki son beş yıldır dikkat çeken bozulma, 2019'da da  devam etti. Toplam borçların payı 1,4 puan daha artarak yüzde 68,4'e  yükselirken, öz kaynakların payı ise yüzde 31,6'ya geriledi. İSO
500'ün kaynak yapısındaki çarpıklığın en yüksek seviyelere ulaştığını  hatırlatmakta ve bu oranların dünya ortalamalarının üstünde olduğunu  vurgulamakta yarar var. Bu borç ve finansal yük altında sanayicinin  bugün en büyük avantajı  faizlerin düşük seviyede seyretmesidir. İSO 500'ün temel göstergeleri de göstermektedir ki sanayici  kazandıklarıyla borç kapatamıyor. Borçla yaşamak zorunda. Bu borcu  çevirebilmek adına düşük faizlere ihtiyaç duyuyor. Bu nedenle yüksek  faizle mücadeleyi hiç hafife almamalıyız" diye konuştu.

Sanayinin özellikle 3. çeyrekteki yüzde 6 civarındaki güçlü büyüme  ile ekonominin pozitif büyüme patikasında kalmasında önemli rol  oynadığını da vurgulayan Bahçıvan "Sanayimizdeki büyüme, bu önemli  katkısıyla zor süreçlerin teminatı ve sigortası olduğunu bir kez daha  ispatladı. Türkiye sanayisi, insanları içeriye kapatan, petrolden,  sanayi ve tüketime kadar birçok alandaki talebi bıçak gibi kesen  pandemiye rağmen toplumsal sorumluluğunu yerine getiriyor ve üretimin  ne kadar önemli ve hayati olduğunu bu dönem bir kere daha ortaya  koyuyor" dedi.

Bahçıvan, döviz kurlarındaki yüksek dalgalanmaya rağmen 2019  yılında sınırlı ihracat performansı olduğunu, bunun da ihracat  artışının tek başına kura bağlı olmadığını gösterdiğine değinerek "Ticaret savaşları, korumacılık önlemleriyle de dış pazarlar zorlu bir  hale geldi" dedi.

Faaliyet karı 2,8 puan geriledi

Araştırmaya göre sıralamanın ilk 50'sini oluşturan kuruluşların  toplam üretimden satışlar içinden aldığı pay, yüzde 50'ler mertebesini  korudu. Temel göstergelere göre, 2019 yılında İSO 500'ün faaliyet karı  oranı 2,8 puan gerileyerek yüzde 10,9'dan yüzde 8,1'e indi. Toplam  faaliyet karı büyüklüğü ise 2018 yılında 108 milyar TL iken, 2019'da  yüzde 14,6 azalarak 92 milyar TL'ye düştü. Geçen yıl iç talebin  daralması ve dış talep koşullarının zorlaşması nedeniyle sanayi  kuruluşları, maliyet artışlarını satış fiyatlarına yeterince  yansıtamadı, fiyatlarda indirime gitti. Bu nedenle faaliyet karında da  önemli bir gerileme ortaya çıktı.

Ölçülmeye başlandığı 2013 yılından itibaren sürekli artış gösteren FAVÖK (Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kar) büyüklüğü, ilk kez yüzde 8,1 düşüşle 140 milyar TL'den 129 milyar TL'ye düştü.

Finansman giderleri yüzde 33,4 düştü

İSO 500'ün diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karları 154 milyar TL iken, gider ve zararları 117 milyar TL oldu. Böylece 37 milyar TL'lik üretim faaliyeti dışı net gelir elde edildi. Finansman  giderleri yüzde 33,4 düşüşle 96 milyar liradan 64 milyar liraya  inerken, finansman giderlerinin faaliyet karı içindeki payı da yüzde 88,9'dan yüzde 69,3'e geriledi. Sanayi kuruluşları 2018 yılında elde  ettikleri karın neredeyse tamamını finansman giderlerine ayırmışken,
2019 yılında finansman giderlerinin faaliyet karı üzerindeki baskısı  daha azaldı. Erdal Bahçıvan, "Finansman giderleri, İSO 500'ün  karlılığında belirleyici olmayı 2019 yılında da sürdürdü. 2019 yılında  finansal dalgalanmaların azalması, Türk lirasındaki değer kaybının  yavaşlaması, enflasyondaki düşüş ve faiz oranlarındaki gerilemelerin  sonucu olarak bir önceki yıla göre finansman maliyetleri önemli ölçüde  azaldı. 2019'un özellikle ikinci yarısında, faiz oranlarındaki  düşüşler ile Türk lirasındaki göreli istikrar, İSO 500 için 2018'e  göre daha olumlu mali koşullar yarattı" dedi.

Borçların payı yüzde 68,4'e çıktı

Borçlanma ile öz kaynakların dağılımını yansıtan kaynak yapısında, İSO 500'de 2015 yılıyla birlikte ilk kez yüzde 60'ların üstüne çıkan  toplam borçların payı, takip eden yıllarda da artış eğilimini  sürdürmüştü. 2019'da yılında da bir önceki seneye göre 1,4 puan daha  artarak yüzde 68,4'e çıktı. Mali borçlar ise yüzde 23,7 artış  göstererek 329 milyar liradan 406 milyar liraya yükseldi. Mali  borçlardaki artış hızı, geçen yıla göre yavaşlasa da reel olarak  büyüme eğilimini sürdürdü. Ancak mali borçlardaki sevindirici gelişme,  vade yapısındaki iyileşme oldu. 2017'de yüzde 41,9, 2018'de yüzde 45,3  olan kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki payı, 2019'da yüzde 41,4'e indi. Uzun vadeli mali borçların payı da yüzde 58,6'ya çıktı. Bu durum, geçen yıl gerçekleştirilen borç  yapılandırmaları ile birçok kısa vadeli mali borcun uzun vadeli hale  getirildiğini gösterdi.

Devreden KDV yükü yüzde 1,9 arttı

İSO 500'ün devreden KDV yükü, uzun yıllardır sürdürdüğü yüksek  oranlı artışların ardından bu yıl sınırlı bir artış gösterdi. Devreden KDV yükü, bir önceki yıla göre yüzde 1,9 oranında artışla 10,8 milyar TL oldu. Duran varlıkların toplam aktifler içindeki payı 2015 yılında  yüzde 46,3'e yükseldikten sonra gerilemeye başlamış ve 2018 yılında  yüzde 38,8'e kadar inmişti. Duran varlıkların payı 2019 yılında ise  küçük bir oranda artarak yüzde 39,1'e yükseldi.

İSO 500'de kar eden kuruluş sayısı 381'den 411'e yükseldi. Faiz,  amortisman ve vergi öncesi kar elde eden kuruluş sayısı 2019 yılında  beş adet azalarak 483 olarak gerçekleşti.

Katma değerde yüksek teknoloji yoğunluklu payı yükselişte

Teknoloji yoğunluklarına göre yaratılan katma değer dağılımında, 2019 yılında yaratılan katma değer itibarıyla en yüksek payı yüzde 40  ile düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin aldı. Orta-düşük teknoloji  yoğunluklu sanayilerin payı ise 2019 yılında 5,4 puan azalarak yüzde 29,6 oldu. Orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı
2018 yılında yüzde 22,2 iken 2019'da yüzde 23,5'e yükseldi. Yüksek  teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı ise 2018 yılında yüzde 5,3 iken 2019'da yüzde 6,9 oldu.

Ar-Ge harcaması yapan kuruluşlar azaldı ama harcamalar arttı

İSO 500'de Ar-Ge harcaması yapan kuruluş sayısı, 2018'de 276 ile  bu verinin ölçülmeye başlandığı 2013 yılından bu yana en yüksek  seviyeye ulaşmıştı. 2019'da ise bu sayı 14 azalarak 262'ye geriledi.

Ar-Ge harcamaları ise önemli bir artış yaşadı. 2019 yılında İSO 500'ün Ar-Ge harcamaları yüzde 150'yi aşan bir oranla artarak 3,8 milyar  liradan 9,7 milyar liraya çıktı. 

İstihdam yüzde 1 arttı, halka açık kuruluş sayısı 66 oldu

İSO 500'ün geçen yıl istihdamı yaklaşık yüzde 1 arttı. Ödenen maaş  ve ücretlerdeki artış da yüzde 20,5 olarak gerçekleşti. Bu da İSO 500'ün istihdama katkı yapmaya devam ettiğini gösterdi. İSO 500'de  yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı, 2019'da bir önceki yıla  göre değişmeyerek 117 olarak gerçekleşti. Halka açık kuruluş sayısı
2017'de 69, 2018'de 67 iken, 2019'da 66 oldu.