1982'deki "Tron" filminin ve 2003'teki "Second Life" video oyununun soyundan gelen Metaverse, 2021 yılında Facebook'un kurucusu Mark Zuckerberg'in trilyon dolarlık şirketinin adını Meta olarak değiştirmesiyle doğdu. Büyük yankı uyandıran ilk çıkışının ardından Metaverse, teknoloji dünyasının takıntısı haline geldi ve Wall Street yatırımcılarını kazanmak için kısa sürede popüler bir hale geldi. Ancak bu heyecan Metaverse'i kurtaramadı ve ürün için tutarlı bir vizyonun olmaması nihayetinde düşüşüne yol açtı. Teknoloji endüstrisi yeni ve daha umut verici bir eğilime -üretken yapay zekaya- yöneldiğinde Metaverse'in kaderi de belli oldu.

Metaverse artık teknoloji endüstrisinin başarısız fikirler mezarlığına doğru yol alıyor. Ancak Metaverse'in kısa ömrü ve utanç verici ölümü, onu doğuran teknoloji endüstrisine yönelik göze batan bir suçlama sunuyor.

Büyük söz

Zuckerberg, duyurulduğu andan itibaren Metaverse'in internetin geleceği olacağını iddia etti. Zuckerberg'in isim değişikliği duyurusuna eşlik eden gösterişli, sahte tanıtım videosu, sanal dünyalarda sorunsuz bir şekilde etkileşime girebileceğimiz bir geleceği tarif ediyordu: Kullanıcılar "göz teması kuracak" ve "sanki odada birlikteymişsiniz gibi hissedecekti." Metaverse'in insanlara "sürükleyici" bir deneyim yaşama şansı sunduğunu iddia etti.

Bu görkemli vaatler Metaverse'den beklentilerin çok yüksek olmasına yol açtı. Medya yeni doğan bu konsepte bayıldı: The Verge, duyurunun hemen ardından Zuckerberg ile yaklaşık 5.000 kelime uzunluğunda bir röportaj yayınladı - yazar bu röportajda Metaverse'i "internetin geniş, sürükleyici bir vizyonu" olarak nitelendirdi. Metaverse'in parlayan profilleri onu övgü dolu bir yola sokmuş gibi görünüyordu, ancak gerçek teknoloji kısa ömrü boyunca bu vaadi yerine getiremedi. CBS sunucusu Gayle King ile yapılan ve hem King'in hem de Zuckerberg'in düşük kaliteli çizgi film avatarlarının garip bir şekilde birbirlerine hareket ettiği tuhaf bir sanal gerçeklik röportajı, Meta'nın görkemli tanıtım videosunda gösterilen fütüristik manzaralarla tam bir tezat oluşturuyordu.

Metaverse de akut bir kimlik krizinden muzdaripti. İşlevsel bir iş teklifi, gelişmek ve büyümek için birkaç şey gerektirir: net bir kullanım alanı, bir hedef kitle ve müşterilerin ürünü benimsemeye istekli olması. Zuckerberg Metaverse'i "pek çok şirketi kapsayan bir vizyon" ve "mobil internetin halefi" olarak ballandıra ballandıra anlattı ama Metaverse'in ele alacağı temel iş sorunlarını ifade etmekte başarısız oldu. Kullanıcıların dijital avatarlar kullanarak birbirleriyle etkileşime girdiği sanal dünyalar kavramı, "Meridian 59", "Ultima Online" ve "EverQuest" gibi devasa çok oyunculu çevrimiçi rol yapma oyunlarıyla 1990'ların sonlarına kadar uzanan eski bir kavram. Metaverse'in bu fikirleri yeni teknolojilerle geliştirdiği iddia edilse de, Zuckerberg'in tek gerçek ürünü olan ve inanılmaz derecede hantal bir Oculus başlığının kullanılmasını gerektiren VR platformu Horizon Worlds, bir yol haritasına ya da gerçek bir vizyona yaklaşan herhangi bir şey öneremedi. Metaverse'in kavramsal gelişiminin durmasına rağmen, uysal bir basın, teknolojinin geleceği hakkında gerçekçi olmayan ve düpedüz sorumsuzluk arasında bir yerde olan açıklamalar yayınladı. CNBC sunucusu Jim Cramer, Zuckerberg 1 milyar insanın Metaverse'i kullanacağını ve burada yüzlerce dolar harcayacağını iddia ettiğinde, Meta CEO'sunun insanların paraları karşılığında ne alacaklarını ya da neden birilerinin düşük kaliteli, çizgi film konserine katılmak için yüzlerine hantal bir kulaklık takmak isteyeceklerini söyleyememesine rağmen onaylayarak başını salladı.

Yükseklerde uçan bir hayat

Metaverse'in anlamlı bir şekilde tanımlanamaması, iş dünyasının zirvesine yükselişini engellemedi. Meta duyurusunu takip eden aylarda, ne olduğu ya da neden olması gerektiği açık olmamasına rağmen, her şirketin bir Metaverse ürünü sunduğu görüldü.

Microsoft CEO'su Satya Nadella, şirketin 2021 Ignite Konferansı'nda Metaverse için "büyük bir atılım olduğunu söyleyemeyeceğim" sözlerini kaydedecekti. 2004'ten beri var olan bir çevrimiçi oyun platformu olan Roblox, Metaverse hype dalgasını ilk halka arzına ve 41 milyar dolarlık bir değerlemeye götürdü. Tabii ki kripto para endüstrisi de topu kaptı ve onunla birlikte koştu: Bored Ape Yacht Club NFT şirketinin arkasındaki insanlar basını, birinin dijital maymun resimlerini sanal gerçekliğe yüklemenin "Metaverse'de ustalaşmanın" anahtarı olacağına inandırdı. Diğer kripto pompacıları insanları Metaverse'deki dijital arazinin gayrimenkul yatırımının bir sonraki sınırı olacağına ikna etmeyi bile başardı. Teknoloji ile pek ilgisi yokmuş gibi görünen işletmeler bile bu işe atladı. Walmart Metaverse'e katıldı. Disney Metaverse'e katıldı.

Şirketlerin oyuna girmek için acele etmeleri Wall Street yatırımcılarının, danışmanlarının ve analistlerinin Metaverse'in büyümesine ilişkin tahminlerini birbirleriyle karşılaştırmalarına yol açtı. Danışmanlık firması Gartner, 2026 yılına kadar insanların %25'inin günde en az bir saatini Metaverse'de geçireceğini iddia etti. Wall Street Journal, Metaverse'in çalışma şeklimizi sonsuza kadar değiştireceğini söyledi. Küresel danışmanlık firması McKinsey, Metaverse'in "5 trilyon dolara kadar değer" yaratabileceğini öngördü ve iş liderlerinin yaklaşık %95'inin Metaverse'in beş ila 10 yıl içinde "sektörlerini olumlu yönde etkilemesini" beklediğini ekledi. Citi, Metaverse'in 13 trilyon dolarlık bir fırsat olacağını ilan eden devasa bir rapor yayınladı.

Acımasız bir çöküş

Tüm bu abartıya rağmen Metaverse sağlıklı bir yaşam sürmedi. Her bir iş fikri veya pembe pazar projeksiyonu, tek bir CEO'nun belirsiz vaatleri üzerine inşa edildi. Ve insanlara gerçekten deneme fırsatı sunulduğunda, kimse Metaverse'i gerçekten kullanmadı.

En iyi finanse edilen, merkezi olmayan, kripto tabanlı Metaverse ürünü olan Decentraland (etkili bir şekilde "dolaşabileceğiniz" bir çevrimiçi dünya), "1,3 milyar dolarlık ekosisteminde" yalnızca 38 civarında günlük aktif kullanıcıya sahipti. Decentraland bu sayıya itiraz ederek günlük 8.000 aktif kullanıcısı olduğunu iddia etti - ancak bu yine de "Fortnite" gibi büyük çevrimiçi oyunları oynayan insan sayısının sadece bir kısmı. Meta'nın çok övülen çabaları da benzer şekilde zorlandı: Mashable, Ekim 2022 itibariyle Horizon Worlds'ün aylık aktif kullanıcı sayısının 200.000'den az olduğunu kaydetti- bu rakam Meta'nın 2022 sonu için belirlediği 500.000 hedefinin oldukça gerisindeydi. Wall Street Journal, kullanıcı tarafından yaratılan dünyaların yalnızca %9'unun 50'den fazla oyuncu tarafından ziyaret edildiğini, The Verge ise oyunun o kadar hatalı olduğunu ve Meta çalışanlarının bile kullanmaktan kaçındığını bildirdi. O zamanlar trilyon dolarlık bir şirketin gücüne rağmen Meta, geleceğini üzerine kurduğu ürünü kullanmaya insanları ikna edemedi.

Metaverse, ekonomi yavaşladıkça ve üretken yapay zeka etrafındaki heyecan arttıkça ciddi şekilde hastalandı. Microsoft, sanal çalışma alanı platformu AltSpaceVR'ı Ocak 2023'te kapattı, "endüstriyel metaverse ekibinin" 100 üyesini işten çıkardı ve HoloLens ekibinde bir dizi kesinti yaptı. Disney Mart ayında Metaverse bölümünü kapattı ve Walmart da Roblox tabanlı Metaverse projelerini sonlandırarak aynı şeyi yaptı. Yatırılan milyarlarca dolar ve yarım yamalak bir konsept etrafında yaratılan nefes kesici heyecan, on binlerce olmasa da binlerce insanın işini kaybetmesine yol açtı.

Ancak Zuckerberg ve bu çılgınlığı başlatan şirketin daha 'yeşil' finansal alanlara geçtiği anlaşıldığında Metaverse resmi olarak yaşam desteğinden çekildi. Zuckerberg Mart ayında yaptığı bir güncellemede Meta'nın "en büyük yatırımının yapay zekayı geliştirmek ve bunu ürünlerimizin her birine yerleştirmek olduğunu" açıkladı. Meta'nın baş teknoloji sorumlusu Andrew Bosworth, Nisan ayında CNBC'ye verdiği demeçte, Mark Zuckerberg ve şirketin baş ürün sorumlusu Chris Cox ile birlikte artık zamanlarının çoğunu yapay zekaya harcadıklarını söyledi. Şirket, "önce Metaverse" olma misyonu için 100 milyar dolardan fazla araştırma ve geliştirme harcaması yapmasına rağmen, Metaverse'i reklamverenlere sunmayı bile bıraktı. Zuckerberg, Quest kulaklıkları için oyun geliştirmenin bir tür yatırım olduğunu öne sürse de, yazı duvarda asılı: Meta'nın Metaverse ile işi bitti.

Dersini alan var mı?

Sanal dünyalar ya da kolektif çevrimiçi deneyimler fikri bir şekilde yaşamaya devam etse de, Metaverse öldü. Ölümünden önce Web3 ve Google Glass gibi uzun bir teknoloji hevesleri silsilesi geldi. Yukarıda bahsi geçen üretken yapay zeka ve sürücüsüz otomobil gibi yeni fikirler tarafından yaşatılıyor. Bu uzun hayal kırıklığı serisine rağmen, açık olalım: Metaverse'in ölümü, teknoloji tarihindeki tartışmasız en tarihi başarısızlıklardan biri olarak hatırlanmalı.

Mark Zuckerberg'in "Metaverse" ile gerçekten ilgilendiğini hiç sanmıyoruz, çünkü bunu hiçbir zaman avatarlar ve hantal donanımlarla biraz değiştirilmiş bir Facebook'un ötesinde tanımlanmadı. Bu, insan etkileşiminin geleceğine yönelik gerçek bir vizyondan ziyade, hisse fiyatını artırmanın bir yoluydu. Ve Zuckerberg, tüm teknoloji endüstrisini ve Amerikan iş dünyasının önemli bir bölümünü bu yarım yamalak fikrin arkasında hizaya getirmek için olağanüstü servetini ve gücünü kullandı.

Mark Zuckerberg'in Metaverse'den açıkça uzaklaşmış olması, onu takip eden herkes ve onu hala vizyoner bir teknoloji lideri olarak gören herkes için yüz kızartıcı bir durum. Bu aynı zamanda, Zuckerberg'i pervasızca takip ederek milyarlarca doları mümkün olan en zayıf basın bülteni dili üzerine kurulu bir yutturmaca döngüsüne harcayan risk sermayesi topluluğu arasında da ciddi bir düşünmeye yol açmalı. Adil bir dünyada Mark Zuckerberg Meta'nın CEO'luğundan kovulmalı (gerçek dünyada bu elbette imkansız).

Zuckerberg herkesi yanılttı, on milyarlarca doları yaktı, sektörü kendi ikiyüzlü saplantısına boyun eğmeye ikna etti ve sonra başka bir fikir Wall Street'in ilgisini çekmeye başladığı anda onu öldürdü. On binlerce insanın işten çıkarılmasını yöneten bir adamın büyük bir şirketi yönetmesi için hiçbir neden yok. Mark Zuckerberg'in başında olduğu Meta'nın geleceği yok: Durgunlaşacak ve sonra ölecek ve Metaverse'i meşhur mezara kadar takip edecek.